Ο Γιάννης Μόραλης υπήρξε ένας από τους κορυφαίους Έλληνες εικαστικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα, μια πολύπλευρη καλλιτεχνική προσωπικότητα – ζωγράφος, γλύπτης, χαράκτης, σκηνογράφος – που επηρέασε καθοριστικά το τοπίο της μεταπολεμικής τέχνης στην Ελλάδα τόσο με το έργο του όσο και με τη διδασκαλία του.
Το άρθρο αυτό έχει ως θέμα την επίσκεψη μας με την αγαπημένη μας φίλη, Ειρήνη Βονιτσάνου, στη σημαντική έκθεση για τον σπουδαίο Έλληνα καλλιτέχνη Γιάννη Μόραλη, η οποία πραγματοποιήθηκε στη γενέτειρα του, την Άρτα.
Ο Δήμος Αρταίων και η Εταιρεία Μελέτης, Έρευνας και Προβολής της Νεοελληνικής Τέχνης – Εργαστήριο Γιάννης Μόραλης συνδιοργάνωσαν την έκθεση «Γιάννης Μόραλης – Στη γενέτειρα». Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στον όμορφο χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης Άρτας, η οποία φέρει τιμητικά και το όνομα του καλλιτέχνη. Η διάρκεια της έκθεσης ήταν από τις 4 Δεκεμβρίου 2021 ενώ ολοκληρώθηκε την ημέρα που την επισκεφτήκαμε, στις 10 Φεβρουαρίου 2022.
Η έκθεση πραγματευόταν τη ζωή και το έργο του ζωγράφου, παρουσιάζοντας αντιπροσωπευτικά έργα από όλες τις περιόδους δημιουργίας του, ακόμα και από την παιδική του ηλικία. Ζωγραφικά έργα, σχέδια και χαρακτικά, μελέτες, προσχέδια, γλυπτά και κεραμικά αντικείμενα, εικονογραφήσεις βιβλίων και εξώφυλλα δίσκων αποτυπώνουν το εύρος της δημιουργίας του, καθώς και το ενδιαφέρον του για τις εφαρμοσμένες τέχνες.
Προσωπικά αντικείμενα του Γιάννη Μόραλη, ψηφιακές εφαρμογές και εποπτικό υλικό πλαισίωναν τα έργα τέχνης του Μόραλη, ενισχύοντας έτσι τη βιωματική διάσταση της εμπειρίας του επισκέπτη, ο οποίος έμελε να γνωρίσει μέσω της έκθεσης τον καλλιτέχνη και άνθρωπο Γιάννη Μόραλη από τα πρώτα του βήματα έως το τέλος της εικαστικής διαδρομής του.
Αξίζει δε να αναφερθεί πως, σύμφωνα με τους διοργανωτές, πως αυτή ήταν η πρώτη έκθεση στην Άρτα η οποία ήταν αφιερωμένη στον Μόραλη.
Αρκετά από τα έργα που είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά, όπως αυτά της πρώιμης περιόδου δημιουργίας του καλλιτέχνη, καθώς και σχέδια, μελέτες και φωτογραφικό υλικό παρουσιάζονταν για πρώτη φορά στο κοινό.
Ο Γιάννης Μόραλης, όπως ήδη αναφέρθηκε, γεννήθηκε στην Άρτα. Ήταν το δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά του Κωνσταντίνου Ι. Μόραλη και της Βασιλικής. Η οικογένεια του το 1922 εγκαταστάθηκε στην Πρέβεζα, όπου ο πατέρα του υπηρέτησε ως γυμνασιάρχης.
Το 1927 η οικογένεια εγκαθίστανται μόνιμα στην Αθήνα, στο Παγκράτι. Σε ηλικία 15 ετών ο Μόραλης έγινε δεκτός στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, όπου σπούδασε ζωγραφική και χαρακτική με δασκάλους τους Ουμβέρτο Αργυρό, Δημήτριο Γερανιώτη, Κωνσταντίνο Παρθένη και Γιάννη Κεφαλληνό.
Το 1937 πεθαίνει ο πατέρας του σε τροχαίο ατύχημα. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς αναχωρούν για τη Ρώμη με τον Νίκο Νικολάου. Θα μοιραστούν την υποτροφία που κέρδισε ο Μόραλης στον διαγωνισμό της Ακαδημίας Αθηνών (κληροδότημα Ουρανίας Κωνσταντινίδου) για σπουδές ψηφοθετικής στο εξωτερικό. Αυτή ήταν η φιλική τους συμφωνία, να φύγουν μαζί στο εξωτερικό για σπουδές, όποιος κι αν κέρδιζε την υποτροφία.
Στην Ιταλία θα μείνει μέχρι τον Νοέμβριο του 1937, οπότε και εγκαθίσταται στο Παρίσι. Παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον Charles Guérin και τοιχογραφίας στο εργαστήριο του Ducos de la Haille. Παράλληλα, στη Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων (Αrts et Métiers) διδάσκεται ψηφοθετική κοντά στον Henri-Marcel Magne, σύμφωνα με τους όρους της υποτροφίας του. Με την κήρυξη του Πολέμου αναγκάζεται, όπως οι περισσότεροι σπουδαστές, να εγκαταλείψει τις σπουδές του στο Παρίσι και να επιστρέψει εσπευσμένα στην Ελλάδα.
Στα εικαστικά πράγματα της Ελλάδας, πρωτοεμφανίστηκε το 1933 στο «Στούντιο» της Νίνας Ρωκ. Το 1936 πήρε μέρος στην Έκθεση Ελληνικής Χαρακτικής στο Κόζιτσε της Τσεχοσλοβακίας και το 1940 στην Πανελλήνια Έκθεση Ζωγραφικής, όπου τιμήθηκε με το βραβείο ζωγραφικής.
Το 1941 παντρεύεται τη Μαρία Ρουσέν και εγκαθίστανται στο Κολωνάκι, ενώ τους θερινούς μήνες ζουν στο σπίτι της στην Κηφισιά. Τα χρόνια της Κατοχής ο Μόραλης ασχολείται εντατικά με την προσωπογραφία, ώστε να εξασφαλίζει κάποιο σταθερό εισόδημα φιλοτεχνώντας πορτρέτα κατά παραγγελία. Εξακολουθεί επίσης να ασχολείται με τη χαρακτική.
Με τη Ρουσέν θα χωρίσει το 1945 και δύο χρόνια αργότερα θα παντρευτεί τη γλύπτρια Αγλαΐα Λυμπεράκη, με την οποία θα παραμείνουν παντρεμένοι μέχρι το 1955. Μαζί της απέκτησε και τον γιο του, τον Κωνσταντίνο. Την ίδια χρονιά (το 1947) εξελέγη καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, από την οποία αποχώρησε το 1983, ως ομότιμος καθηγητής.
Το 1949 με αρκετούς Έλληνες ζωγράφους, μεταξύ των οποίων ο Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Νικολάου και ο Νίκος Εγγονόπουλος, ίδρυσαν την καλλιτεχνική ομάδα «Αρμός» και διοργάνωσαν την πρώτη κοινή έκθεση στο Ζάππειο τον επόμενο χρόνο.
Το 1958 μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη και τον γλύπτη Αντώνη Σώχο αντιπροσωπεύει την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας. Την επιμέλεια του ελληνικού περιπτέρου έχει τότε ο Τ. Σπητέρης. Μόραλης και Τσαρούχης, σε μια Μπιενάλε όπου η κυριαρχία της αφαίρεσης είναι εμφανής, θα προκαλέσουν το ενδιαφέρον του Gio Ponti με την παραστατική, ανθρωποκεντρική ζωγραφική τους.
Στην Μπιενάλε ο Μόραλης θα δείξει ζωγραφικά έργα, μελέτες για σκηνικά και κοστούμια, σχέδια και λιθογραφίες. Το Δημοτικό Μουσείο του Τορίνο θα αγοράσει μετά το πέρας της Μπιενάλε τη σύνθεση “Εσωτερικό” (1955, λάδι σε μουσαμά, 1.31 x 1.30 μ.).
Είναι εντυπωσιακό ότι η πρώτη ατομική έκθεση του Μόραλη οργανώνεται μόλις το 1959, ενώ η επαγγελματική του σταδιοδρομία έχει ήδη σημαντικά εξελιχθεί. Λαμβάνει χώρα στην αίθουσα εκθέσεων Αρμός, στην οδό Ηρακλείτου 21, στην Δεξαμενή στο Κολωνάκι. Τα έργα που εκτίθενται είναι σε σημαντικό βαθμό εκείνα με τα οποία τον προηγούμενο χρόνο ο Μόραλης συμμετείχε στην Μπιενάλε της Βενετίας.
Την ίδια χρονιά (1959) ο Μόραλης ανέλαβε να διακοσμήσει τους εξωτερικούς τοίχους του ξενοδοχείου Χίλτον της Αθήνας και τον επόμενο χρόνο φιλοτέχνησε συνθέσεις για το «Ξενία» της Φλώρινας και το Μον Παρνές της Πάρνηθας.
Από το 1940 όμως, πέραν των ζωγραφικών έργων, ήδη φιλοτεχνούσε τουριστικές αφίσες, εξώφυλλα δίσκων μουσικής και εικονογραφήσεις βιβλίων (Μυριβήλη, Ελύτη, Καραπάνου κ.ά.), σκηνογραφίες και κοστούμια για θεατρικές παραστάσεις και χοροδράματα.
Το 1996 ο Γιάννης Μόραλης, παντρεύεται την τρίτη του σύζυγο, Ιωάννα Βασσάλου.
Το 1965 του απονέμεται από τον Βασιλιά Κωνσταντίνο ο Ταξιάρχης του Φοίνικα ενώ το 1998 του απονέμεται ο Ταξιάρχης της Τιμής από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Ο Γιάννης Μόραλης πέθανε στην Αθήνα στις 20 Δεκεμβρίου 2009, σε ηλικία 93 ετών.
Έργα του υπάρχουν στην Εθνική Πινακοθήκη στο Museo Civico του Τορίνο, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης, στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, στη Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου και σε ιδιωτικές συλλογές, ελληνικές και ξένες.
Πηγές: Βικιπαίδεια & sansimera.gr
